Ryszard Ludomir Kruza, urodzony 17 czerwca 1939 roku w Chojnicach, to postać, która w znaczący sposób wpisała się w historię polskiej muzyki jazzowej. Jego twórczość rozciągała się na wiele obszarów, w tym kompozycję, wibrafon oraz pianistyka, co czyniło go szanowanym artystą w tej dziedzinie.
Przez całe swoje życie, które zakończyło się 19 marca 2020 roku w Vecsés, Kruza był nie tylko wykonawcą, ale także teoretykiem jazzu i aranżerem, co podkreśla jego wszechstronność i zaangażowanie w rozwój tej muzyki.
Życiorys
Ryszard Kruza przyszedł na świat 17 czerwca 1939 roku w Chojnicach, w rodzinie z bogatymi tradycjami muzycznymi – jego matka była pianistką, a dziadek grał na organach. Już w dzieciństwie zainteresował się płytami z amerykańską muzyką rozrywkową, co przyczyniło się do rozwinięcia jego pasji. W wieku sześciu lat rozpoczął naukę gry na fortepianie, a podczas edukacji w szkole średniej zorganizował własny zespół muzyczny. Regularnie słuchając audycji Willisa Conovera „Music USA”, odkrywał tajniki jazzu, a jego fascynacja artystami takimi jak Lionel Hampton czy Erroll Garner plafowała w jego twórczości. Wyróżnienie za grę na pianinie zdobył na konkursie amatorskim w Bydgoszczy, co wskazywało na jego talent.
W wieku osiemnastu lat, jako student, dołączył do jazzowego zespołu kierowanego przez Jerzego Greitnera. W początkowej fazie swojej kariery grał na fortepianie, a później, po naprawie uszkodzonego wibrafonu, zajął się również tym instrumentem. Jego zajęcia muzyczne opóźniły ukończenie studiów, które finalnie zakończył dopiero po dekadzie, zdobywając tytuł magistra inżyniera architekta. Jego praca dyplomowa dotyczyła projektu teatru muzycznego w Gdańsku, jednak losy zawodowe nie pozwoliły mu na realizację kariery architekta, co miało swoje konsekwencje, w tym utratę paszportu.
Okres od 1957 do 1967 roku, znany jako Trójmiejski okres twórczości, był niezwykle owocny. W tym czasie Kruza komponował i występował z zespołami dla wielu teatrów oraz kabaretów cieszących się popularnością zarówno w Polsce, jak i za granicą, takich jak CoTo, To Tu, Kabała, Jazz i Poezja oraz Studio Rapsodyczne. Jego uzdolnienia muzyczne zostały dostrzeżone przez krytyków, którzy szybko uznali go za jednego z głównych wibrafonistów w Europie. Brał udział w licznych festiwalach, osiągając pierwsze miejsce na I Festiwalu „Jazz nad Odrą” we Wrocławiu. Współpraca z różnymi zespołami, takimi jak Swingtet Edwarda Rykaczewskiego czy Al Musiał + 4, potwierdzała jego renomę. Z czasem utworzył również swoje własne grupy muzyczne, w tym Trio i Kwartet, Modern Quartet oraz big band Jana Tomaszewskiego.
Podczas jednego z koncertów w Ostrawie na Słowacji poznał wokalistkę z Węgier, co zaowocowało późniejszym małżeństwem. W 1966 roku osiedlił się w Budapeszcie, gdzie pracował jako reżyser muzyczny oraz aranżował muzykę dla czołowych węgierskich muzyków jazzowych i rozrywkowych. Jego działalność artystyczna przyniosła mu uznanie w tamtejszym środowisku jazzowym.
W latach 80-tych Kruza uległ wypadkowi samochodowemu, co na pewien czas wstrzymało jego karierę jako instrumentalisty. Jednak w 1988 roku wydał płytę zatytułowaną „Oui”, nagraną na Węgrzech z Zbigniewem Namysłowskim. Prowadził również zajęcia w Konserwatorium im. Béli Bartóka w Budapeszcie, a następnie postanowił wyjechać do Kanady, gdzie zaczął tworzyć muzykę po wynalezieniu syntezatora.
Kruza otrzymał propozycję od dyrektora Państwowego Centrum Muzyki Rozrywkowej, aby napisać książkę na temat syntezatorów, co skłoniło go do powrotu na Węgry. Wspólnie z uczniem i przyjacielem, Gaborem Banay, zaczął pracować nad publikacją, która do dziś znajduje zastosowanie w węgierskich instytucjach edukacyjnych. Nieprzerwanie komponował utwory dla zespołów na całym świecie, m.in. w USA, Anglii, Japonii i Kanadzie.
W ciągu kilku dekad opracowywał innowacyjny wibrafon, znany jako poliwibe, który jest wielofunkcyjnym instrumentem elektroakustycznym. Instrument ten zadebiutował podczas otwarcia Węgierskiego Muzeum Polskości i Archiwum w Budapeszcie. W ostatnich latach życia, z powodu poważnej choroby, znacząco ograniczył występy publiczne, koncentrując się na pracy dydaktycznej oraz projektowaniu nowych instrumentów. Kreował także podręczniki i pisał poezję.
Ryszard Kruza zmarł 19 marca 2020 roku w Vecsés, w pobliżu Budapesztu, po długiej i ciężkiej chorobie, dożywając 80 lat.
Książki
Ryszard Kruza jest autorem wielu znaczących publikacji w dziedzinie muzyki. Jego prace są cenione zarówno przez profesjonalistów, jak i amatorów.
Jedną z jego wybitnych książek jest:
- Kruza Richárd, Banay Gábor: A szintetizátor a zenei gyakorlatban. Budapest, 1985. Zeneműkiadó. ISBN 963-330-552-7,
Obecnie czekają na wydanie kolejne interesujące tytuły:
- Współczesny wibrafon (węg. Mai vibrafon),
- Szkoła aranżacji (węg. Zeneszerzés iskolája),
- Psychologia improwizacji jazzowej (węg. Jazz rögtönzés pszichológiája).
Wybrane dzieła muzyczne
Ryszard Kruza jest uznawanym kompozytorem, który dorobił się wielu znaczących dzieł muzycznych. Wśród jego najbardziej znanych kompozycji znajdują się:
- „Krótka msza pogańska” na orkiestrę symfoniczną i kwartet jazzowy,
- „Król umiera”, który stanowi muzykę do pantomimy sztuki E. Ionesco,
- Trylogia „Bluesology”, stworzona z myślą o big-bandzie European Broadcasting Union.
Ważniejsze nagrody
Ryszard Kruza, uznawany za niezwykle utalentowanego muzyka, zdobył wiele nagród podczas swojej kariery. Oto niektóre z najważniejszych wyróżnień, które znacząco wpłynęły na jego renomę:
- 1964: podczas I Festiwalu Jazz nad Odrą uzyskał pierwszą nagrodę w kategorii instrumentów solowych za grę na wibrafonie,
- 1969: na Festiwalu Alba-Regia w Székesfehérvár zespół Gonda – Kruza Quartet zdobył drugie miejsce.
Dyskografia
Artystyczna droga Ryszarda Kruzy obfituje w fascynujące wydania, które zdobyły uznanie nie tylko w Polsce, ale i za granicą. Jego płyty były publikowane w renomowanych wytwórniach.
W szczególności, płyty te zostały wydane w Hungaroton na Węgrzech oraz w Pronit w Polsce.
- 1984: autor Tamás Berki na swoim pierwszym albumie „Real Paradise”,
- 1985 lub 1986: „Keyboards” (trio Gonda-Kruza-Pleszkán),
- 1988: „Oui” (niezależna płyta, wydawca Hungaroton-Krém),
- 1993: współpracownik Csaba Deseő „The Swinging Violin”.
Przypisy
- a b c Kruza Ryszard. bibliotekapiosenki.pl. [dostęp 21.05.2020 r.]
- a b Stanisław Danielewicz: Ryszard Kruza nie żyje!. jazzforum.com.pl. [dostęp 23.05.2020 r.]
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Janusz Jutrzenka Trzebiatowski | Zbigniew Lewandowski (muzyk) | Elisabeth Ronget | Willi ApelOceń: Ryszard Kruza